Trybunał Sprawiedliwości UE odrzuca skargę sędziów w sprawie KPO dla Polski

Adobe Stock

· Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odrzucił skargę sędziów w sprawie zatwierdzenia Krajowego Planu Odbudowy dla Polski.

· Cztery stowarzyszenia sędziowskie z Francji, Włoch, Niemiec i Holandii uznały, że tzw. kamienie milowe są określone w zbyt ogólny sposób i, tym samym, są niezgodne z prawem UE

· Skarżący argumentowali, że mechanizm warunkowości zastosowany w KPO, wiążący wypłatę środków z reformami sądownictwa w Polsce, był zbyt słaby i nie gwarantował skutecznej ochrony niezależności sądownictwa.

· Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że skarga jest niedopuszczalna, stwierdzając, że sędziowie nie mieli wystarczającego interesu prawnego do wniesienia skargi

· Sprawa nie jest jeszcze ostatecznie formalnie przesądzona, bo skarżącym przysługuje prawo odwołania się.

W sierpniu 2022 r. cztery stowarzyszenia sędziowskie z Francji, Włoch, Niemiec i Holandii wniosły skargę do Trybunału Sprawiedliwości UE na decyzję Rady z 17 czerwca 2022 r. w sprawie zatwierdzenia Krajowego Planu Odbudowy (KPO) dla Polski. Skarżące stowarzyszenia wskazywały na niezgodność z prawem UE trzech skierowanych do Polski wytycznych (tzw. kamieni milowych). W tym względzie skarżący twierdzili, że wytyczne bezpośrednio dotyczą sędziów, których interesów bronią. Rozróżnili przy tym trzy grupy sędziów - po pierwsze, polskich sędziów, których dotyczą orzeczenia Izby Dyscyplinarnej, a zatem postępowania odwoławcze przewidziane w kamieniach milowych F2G i F3G; po drugie, wszystkich polskich sędziów, których bezpośrednio dotyczą te postępowania odwoławcze i kamień milowy F1G oraz, po trzecie, wszystkich innych sędziów europejskich, których również bezpośrednio dotyczą wspomniane kamienie milowe.

W toku postępowania pojawiła się wątpliwość formalna, czy skarżące stowarzyszenia w ogóle są uprawnione do wniesienia skargi. Zgodnie bowiem z art. 263 Traktatu o funkcjonowania Unii Europejskiej, osoba prawna, taka jak stowarzyszenie, może zaskarżyć do Trybunału akta prawa pochodnego UE tylko wtedy, gdy jest jego adresatem lub ów akt dotyczy go bezpośrednio. Skarżący utrzymywali (w odniesieniu do dopuszczalności ich skarg zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu sędziów, których interesów bronią), że w świetle szczególnych okoliczności niniejszej sprawy, przesłanki dopuszczalności określone w aktualnym orzecznictwie powinny zostać złagodzone. Skarga została rozpoznana przez działający w ramach Trybunału Sprawiedliwości UE Sąd.

W połowie 2024 roku działający w ramach Trybunału Sprawiedliwości UE Sąd orzekł, że skarga wniesiona przez cztery stowarzyszenia zrzeszające sędziów w Europie jest niedopuszczalna. W ocenie Sądu, skarżący nie mieli bezpośredniego interesu prawnego w tej sprawie. Sąd ponadto stwierdził, że w tej sprawie jednak, niezależnie od uznania, jakim Rzeczpospolita Polska może dysponować w odniesieniu do osiągnięcia kamienia milowego (F2G), należy zauważyć, że ów kamień milowy nakłada jedynie warunek, który dane państwo członkowskie musi spełnić, aby móc otrzymać finansowanie, jak wskazano w pkt 74 (kamienie milowe mają charakter uwarunkowań budżetowych, ponieważ ich osiągnięcie jest warunkiem uzyskania finansowania w ramach KPO). Nie można zatem stwierdzić, że zaskarżona decyzja, przewidując kamień milowy F2G, ostatecznie nałożyła na to państwo członkowskie szczególne obowiązki w jego stosunkach z sędziami, których dotyczą decyzje izby dyscyplinarnej. Następnie odniesiono się do twierdzenia skarżących, że kamień milowy F1G (który dotyczy reformy wzmacniającej niezależność i bezstronność sądów), zatwierdzony zaskarżoną decyzją bezpośrednio wpływa na sytuację prawną wszystkich polskich sędziów, ponieważ nie jest wystarczający do przywrócenia skutecznej ochrony sądowej. Sąd uznał, że skarżący nie wykazali, że istnieje wystarczająco ścisły związek między sytuacją wszystkich polskich sędziów a kamieniem milowym F1G, aby uzasadnić wniosek, że ten kamień milowy bezpośrednio wpływa na sytuację prawną tych sędziów.

Uznano, że stowarzyszenia skarżące nie wykazały w swoich sprawach, iż ich interesy zostały naruszone. Trybunał podkreślił, że KPO nie dotyczy bezpośrednio sędziów ani polskich, ani europejskich, a jedynie polskiego państwa.

Oznacza to, że unijne środki z KPO dla Polski nadal mogą zostać wypłacone, ale Polska wciąż musi wywiązać się z zobowiązań dotyczących praworządności, m.in. zreformować system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów. Skarżący mają prawo odwołać się od orzeczenia Sądu w ciągu dwóch miesięcy do Trybunału Sprawiedliwości.

„Spory o ustrój sądownictwa w Polsce w dotychczasowej praktyce były rozstrzygane na dwóch płaszczyznach: negocjacjach politycznych między rządem a Komisją Europejską i Radą oraz w dialogu między sądami polskimi a TSUE, odpowiadającym na ich pytania prejudycjalne. Stowarzyszenia sędziowskie próbowały zdobyć miejsce przy stole negocjacyjnym, roszcząc sobie prawo do blokowania decyzji podjętych na szczeblu unijnym poprzez mechanizm skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawa pochodnego UE. Zaskarżyły one decyzję Rady z 2022 r. w sprawie zatwierdzenia KPO dla Polski, licząc na to, że po stwierdzeniu jej nieważności instytucje UE i rządy będą w przyszłości w większym stopniu uwzględniać ich zdanie przy projektowaniu reform sądownictwa. TSUE słusznie jednak uznał, że nie mają one legitymacji do wniesienia skargi tego rodzaju. Postanowienie o odrzuceniu skarg stowarzyszeń potwierdza formalistyczną linię orzeczniczą, która ogranicza do minimum możliwość zaskarżania aktów prawa UE przez osoby fizyczne i osoby prawne. Stowarzyszenia sędziowskie oczywiście mają prawo do udziału w dyskusji na temat reform sądownictwa, ale na równi z innymi organizmami społeczeństwa obywatelskiego, bez szczególnych uprawnień umożliwiających im wzruszanie decyzji UE” – wskazała Julia Książek z Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.

Postanowienie Wielkiej Izby Sądu z 4 czerwca 2024 r. w sprawach połączonych od T‑530/22 do T‑533/22.